Wandelrokje mag, maar voorkom tekenbeten

Via de mail krijg ik regelmatig de meest uiteenlopende vragen naar aanleiding van artikelen of gewoon omdat mensen denken dat ik er verstand van heb. Ik probeer altijd zo goed mogelijk te antwoorden. De leukste vragen die voor anderen ook interessant kunnen zijn, publiceer ik op deze website. Heb je aanvullingen op het antwoord of denk je er anders over? Laat het dan weten in de reacties onder aan dit blog.

Enige tijd geleden kreeg ik een vraag van Karin de Wit. Zij mailde me: “Ik zie jou steeds rondlopen in wandelrokjes en je zegt ook dat je daar fan van bent, maar ben jij niet bang voor teken?”

Teken zijn al eerder aan de orde gekomen op deze website. Ik ben namelijk eens gebeten en schreef daarover het blog: Help, ik heb een tekenbeet! Gezien het belang van goede preventie én omdat ik weer hele nieuwe interessante dingen heb geleerd, schrijf ik dit nieuwe blog over teken. Ik beantwoord eerst de vraag van Karin en zal daarna vertellen wat ik weet over teken, wat ik nieuw geleerd heb en hoe je jezelf het beste kunt beschermen.

Karin, ik ben inderdaad een enorme fan van wandelrokjes. Ik draag ze veel liever dan korte broeken. Het is sowieso fijn om die lange broek uit te trekken. Die dragen we de hele winter al. Met de warme temperaturen van tegenwoordig wil je eigenlijk toch zoveel mogelijk uittrekken en zo luchtig mogelijk aan de wandel. Maar of je nu een korte broek of een rok draagt, dat maakt echt niet uit als het gaat om teken, het is allebei minder ideaal.

Tot een paar jaar geleden zat het echt niet in mijn systeem om me te beschermen tegen teken. Het was een ver-van-mijn-bed-show. Ik heb geen hond en woonde ook niet in een gebied waar veel teken voorkomen. Inmiddels wandel ik door heel Nederland en Europa en is de teek opgerukt. We worden er meer en meer voor gewaarschuwd en zijn beter voorgelicht over mogelijke consequenties en over hoe er mee om te gaan. Toch bleef ik redelijk zorgeloos tot ik op mijn been een rode vlek ontdekte, die terug redenerend afkomstig moet zijn van een besmette tekenbeet. Ik heb twee antibioticakuren moeten slikken. De ziekte van Lyme is te behandelen met antibiotica. Hoe eerder de ziekte wordt opgemerkt, hoe beter de behandeling zal aanslaan. Tijdens het slikken van de tweede kuur vond ik een teek op mijn arm, die zich al aardig ingegraven had. Vanaf dat moment ben ik veel alerter op teken en probeer ik mij zo goed mogelijk te beschermen.

Eh nee, dat betekent niet dat ik mijn wandelrokjes aan de wilgen heb gehangen. Ik kan er gewoonweg geen afstand van doen. Natuurlijk weet ik dat het veel veiliger is om in een lange broek te lopen met je sokken over je broek heen, maar dat wil je toch echt niet. Het ziet er niet uit en je ontploft gewoon als het heet weer is. Wat ik wel doe, is dat ik me veel bewuster ben van waar ik loop. Als ik van het pad af moet, door hoog gras of langs struikgewas, dan trek ik mijn sokken hoog op en controleer ik achteraf meteen mijn benen. Als ik het van tevoren weet hou ik rekening met mijn kledingkeuze, kies ik voor insectenwerende kleding of spuit ik DEET. Dat laatste heb ik altijd bij me, net zoals een tekenpen. Ik ga niet zonder op stap.

Mijn belangrijkste wapen is achteraf controle. Na een dag wandelen loop ik mijzelf helemaal na en controleer ik me op teken. Alle plooitjes en warme plekjes zoals mijn liezen, bilnaad en oksels kijk ik zorgvuldig na.

Ik weet er een kleine kans bestaat dat je de ziekte van Lyme kunt oplopen van een besmette tekenbeet. Wat ik niet wist, en nu wel, is dat er in het buitenland teken zijn die een ander soort virus kunnen overbrengen. Door een beet van een met dit virus besmette teek kun je mogelijk TBE (teken-encefalitis) oplopen, een ziekte die mogelijk de hersenen en het ruggenmerg aantast. Je kunt er alles over lezen op deze website: www.hoevoorkomjetbe.nl

Met deze voor mij nieuwe informatie ga ik ineens heel anders kijken naar wandelreizen in het buitenland. Ik moet me daar per vakantie toch anders op gaan voorbereiden en zorgen dat ik de juiste bescherming bij me heb. Toch is TBE ook al in Nederland gevonden. Oppassen dus. 

Teken zijn kleine, spinachtige diertjes. Het leven van een teek bestaat uit 4 stadia. Ze beginnen als eitje, dan worden ze een larf, daarna een nimf en dan een teek. Een larve ziet er al echt uit als een teek maar is nog maar heel klein en heeft 6 poten. In dit stadia is de larve al actief op zoek naar een gastheer om bloed te zuigen. Als dat eenmaal gelukt is groeit de larve verder tot een nimf en krijgt het 8 poten. Lukt het de nimf om weer bloed te zuigen dan kan het doorgroeien naar een teek. Een volwassen vrouwtjesteek zal ook op zoek gaan naar bloed. Nadat zij gepaard heeft, is het bloed nodig om de eitjes tot ontwikkeling te brengen. Zij legt 1000 tot 2000 eitjes en sterft.

De teek die in Nederland vooral voorkomt wordt Schapenteek genoemd. Inderdaad is hij veel op schapen te vinden, maar hij haalt zijn bloedmaaltijd ook op bij andere gewervelde dieren, zoals vogels, reptielen en zoogdieren als muizen, herten, wilde zwijnen, honden en ook mensen.

Teken komen overal voor. Je vindt ze vooral in beboste gebieden, op de heide en in duinlandschap. Maar ze kunnen ook gewoon in het park of in je eigen achtertuin zitten. Op de ene plek komen ze meer voor dan op een andere. De Nature Today-app laat zien waar in Nederland de meeste teken in tuinen geteld zijn.

Kijk je naar het buitenland, dan is het interessant om te weten waar de teken voorkomen die TBE kunnen overdragen. In een groeiend aantal Europese landen komt TBE voor, zoals Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Slowakije, Tsjechië, Kroatië, Hongarije, Polen, Slovenië, de Baltische Staten en sommige gebieden van Scandinavië. Ook in bepaalde delen van centraal Azië komt TBE voor. Wil je actuele informatie per land weten, kijk dan op de website van de LCR.

Ook in Nederland zijn al enkele gevallen van TBE geconstateerd, met name op de Sallandse Heuvelrug en de Utrechtse Heuvelrug.

Teken worden actief als de temperatuur boven de 7 graden uitkomt. De meeste tekenactiviteit zie je daarom tussen maart en oktober. Topmaanden voor de teek zijn juni en juli.

Ik kan je melden dat ik het behoorlijk goor vind, als je ziet dat een teek zich in je vastgezogen heeft. Je voelt er niets van en toch graaft hij zich in. En dan het vieze beest lostrekken. Bah, jak!

Maar erger is natuurlijk dat je er ziek van kunt worden. Het is al genoemd; de twee belangrijkste ziektes zijn de ziekte van Lyme en TBE.

De ziekte van Lyme is een infectieziekte en wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Teken kunnen deze bacterie bij zich dragen en word je gebeten door een besmette teek dan is het mogelijk dat je de ziekte van Lyme oploopt. Het hoeft niet. Lyme komt voor in Europa, Noord-Amerika en in de noordelijke gebieden van Azië. Geschat wordt dat in Europa ongeveer tien procent van de teken besmet zijn met Borrelia burgdorferi. Ongeveer 2 % van alle gebeten personen in Nederland wordt besmet met het virus.

Het meest voorkomende signaal dat je de ziekte van Lyme ontwikkelt, is een rode, ringvormige uitslag rond de plaats van de tekenbeet. Soms is de uitslag een blauwachtige of roze vlek. De ziekteverschijnselen zijn divers en kunnen verschillen van een infectie van de huid, de grote gewrichten, het zenuwstelsel en in mindere mate het hart. Klachten kunnen sterk wisselen in aard en ernst en kunnen soms moeilijk worden onderscheiden met andere ziekten. Lyme kun je behandelen. Hoe sneller je met een antibioticakuur begint hoe beter. Hou dus goed in de gaten of je signalen van besmetting krijgt en neem dan meteen contact op met je huisarts. Er is geen vaccin tegen de ziekte van Lyme.

Door een beet van een teek die besmet is met het encefalitisvirus kun je mogelijk TBE (teken-encefalitis) oplopen, een ziekte die de hersenen en het ruggenmerg aantast. Heel soms ontstaat het ook door het eten van rauwmelkse kaas of drinken van rauwe melk die besmet is. De symptomen variëren van mild tot zeer ernstig. Het begint meestal met griepachtige verschijnselen zoals koorts,  hoofdpijn, misselijkheid en spierpijn. Bij ongeveer 1 op de 3 personen zet de ziekte door en kan encefalitis (ontsteking van hersenweefsel) en meningitis (hersenvliesontsteking) ontstaan. TBE komt zelden voor, maar kan wel ernstige langdurige effecten met zich meebrengen zoals hoofdpijn of verlammingsverschijnselen.

Het is belangrijk om er alles aan te doen om een tekenbeet te voorkomen. ‘Better safe than sorry’. Dit zijn de belangrijkste voorzorgsmaatregelen:

• Denk na over waar je loopt of gaat zitten

Teken houden zich op tussen de bladeren en in hoog gras. Loop niet door dichte begroeiing en struikgewas als dat niet nodig is. Als je op de paden blijft, heb je al veel minder kans om tegen een teek aan te lopen. Teken kunnen overigens niet springen en laten zich ook niet uit de bomen vallen. Je bent een gemakkelijke prooi voor een teek als je in het gras gaat zitten om uit te rusten. Gebruik hiervoor een zitmatje.

• Draag beschermende kleding

Wil je het helemaal goed doen draag dan een lange broek en een shirt met lange mouwen en goede boorden. Stop je pijpen van je broek in je sokken. Draag kleding van insectenwerend materiaal. Laat kinderen een pet dragen. Draag licht gekleurde kleding, dan kun je goed zien of er teken op vast zitten.

• Gebruik teken-werende middelen

Ben je niet helemaal bedekt door kleding of wil je het zekere voor het onzekere nemen? Spray jezelf dan in met teken-werende middelen. Smeren of sprayen met DEET werkt goed. Wil je liever een niet-giftig en natuurlijk middel, gebruik dan bijvoorbeeld een middel waarin lemon-eucalyptus (Citriodiol) in is verwerkt.

• Verwijder de teek zo snel mogelijk

Neem altijd een tekenpen of pincet met je mee. Dan kun je meteen ingrijpen en de teek verwijderen voordat hij nog vaster komt te zitten.

• Controleren, controleren, controleren

Zorg dat je jezelf en je wandelmaatje na iedere wandeling, waarbij je met teken in aanraking gekomen kan zijn, controleert. Voorkeursplekjes van de teek zijn de warme lichaamsdelen zoals liezen, bilnaad en oksels. Kijk goed. Een teek is erg klein, slechts 1 tot 3 millimeter. Als een teek zich net heeft gebeten, lijkt het of er een zwart puntje op je huid zit. Door het opzuigen van bloed zwellen teken na een paar dagen op tot een bruin of grijs bolletje ter grootte van een erwt.

Controleer ook je kleding. Verwijder de teken die op je kleren zitten. Zitten ze vast, was je kleding minimaal 30 minuten op 60 graden of stop de kleding in de wasdroger.

De teek moet zo snel mogelijk ontdekt en verwijderd worden. Als je dat binnen 24 uur doet is de kans op besmetting kleiner. De beste manier is om de teek met een speciale tekentang of fijnpuntig pincet vast te pakken. Zet de tang of pincet zo dicht mogelijk tegen de huid. Als je de teek vasthebt, kun je hem voorzichtig recht omhoog te trekken. Niet draaien. Als de kop blijft zitten kan de besmetting toch plaatsvinden. Pas daarna mag je de plek ontsmetten. Als je dat doet terwijl de teek er nog in zit, dan bijt hij zich extra vast. Gebruik voor de ontsmetting jodiumtinctuur of 70% alcohol.

Meer lezen over teken?

⇒ Hoe ik zelf besmet werd door een teek lees je in: Help! Ik heb en besmette tekenbeet

⇒ Nog een artikel met meer over TBE (teken-encefalitis): Ik ga op reis naar een tekengebied en neem mee….